2018-22 türkiye ekonomik krizi ne demek?

2018-22 Türkiye ekonomik krizi, Türkiye'de devam eden ve finansal bulaşma yüzünden uluslararası yansımaları olan bir ekonomik krizdir.

Türk lirasının değer kaybı, yüksek enflasyon, artan borç ve karşılık gelen kredi temerrütleri, krizin öne çıkan özellikleridir.

Kriz, liranın dalgalanmalar hâlinde büyük oranda değer kaybetmesiyle 2018 yılında görünür olmaya başladı ve sonraki aşamada, ödenemeyen borçlar ve ekonomik daralma ile daha derin bir boyuta ulaştı. Süreç, kredi genişlemesi ve devlet bütçesiyle desteklenen inşaat sektörü patlamasının yarattığı, Erdoğan liderliğindeki ekonomik büyüme döneminin sonunu getirdi.¹ 2022 yılına gelindiğinde, Cumhuriyet tarihinde ilk defa kamunun faiz borcu, anapara borcunu geçti.²

TL'nin değer kaybına neden olan bazı olaylar

Bu sürece etki eden bazı gelişmeler şunlardır:

• Ülkedeki hukuk dışı uygulamaların yaygınlaşması neticesinde yatırım güvencesinin azalması
• Faiz indirimleri³⁴⁵⁶
• Merkez Bankası'nın brüt rezervlerindeki ciddi azalma⁷
• ABD-Türkiye ilişkilerini zora sokan S-400 krizinin, ikili ticaretteki güveni azaltması
• COVID-19 pandemisinin ülke ekonomileri üzerindeki etkisi
• 2020 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimlerini, Türkiye'ye ağır yaptırımlar uygulanmasından yana olan Joe Biden'ın kazanması
• Dış siyasetteki tansiyon artışı (Fransa ve Yunanistan ile yaşanan politik çatışmalar, ABD ve AB tarafından yaptırım söylemleri vb.)
• Ayasofya'nın müze statüsünden camiye dönüştürülmesi⁸⁹

Etkileri

Döviz kuru

Merkez Bankası'nın verilerine göre, 1 Ocak 2018 tarihinde 3.78 lira seviyesinde bulunan Dolar kuru, 20 Aralık 2021 tarihi itibarıyla 18.36 lira seviyesine yükselerek rekor bir yükseliş gösterdi; bu da son 10 yılda yüzde 600'den fazla yükselişe denk geldi. Aynı dönemin başında 4,54 liraya denk gelen Avrupa para birimi Euro ise, kriz sırasında 20,74 düzeyine yükseldi.¹⁰

Dolar kuru, 11 Ekim 2021 itibarıyla 9₺'yi,¹¹, 12₺ Kasım 2021 itibarıyla 10₺'yi¹² aştı. "Kara Salı" olarak da anılan¹³ 23 Kasım 2021 gününde dolar önce 12¹⁴, sonra 13₺'yi gördü ve böylelikle dolar, 1 günde 2₺ artarak rekora imza attı.¹⁵ 14 Aralık 2021 itibarıyla, Merkez Bankası'nın müdahalelerine rağmen 14₺'yi,¹⁶ 16 Aralık'ta ise 15₺'yi aştı. 17 Aralık'ta ise önce 16₺'yi,¹⁷sonra 17₺'yi aştı¹⁸ Dolar kurunun 20 Aralık 2021 günü 18.36₺'ye yükselerek tarihi rekora ulaşması¹⁹ üzerine Merkez Bankası piyasaya 5. kez müdahale etti²⁰ ve hükümet, vadeli mevduat hesaplarında tutulan Türk Lirası'nın vade sonunda dolar, euro veya sterlin karşısında faiz oranından daha fazla artması durumunda aradaki fark ödenmesini gerektiren ve "kur korumalı mevduat sistemi" adıyla bilinen uygulamayı başlatarak, TL'nin değer kaybını yavaşlattı. Dolar kuru bu sayede 11.86₺ seviyesine indi, fakat ilerleyen gün ve haftalarda düşük hızlı artışını sürdürerek, Mayıs 2022'den itibaren 16₺ düzeyinin üzerine yerleşti.

TCMB döviz rezervleri

2018 yılı itibarıyla etkisini göstermeye başlayan döviz ve borç krizi, sosyal ve ekonomik olarak en çok döviz kurları ve Merkez Bankasının döviz rezervleri üzerinde hissedilmiştir.

Merkez Bankasının piyasalar tarafından önemle takip edilen döviz rezervleri, 2018 sonrası önemli düzeyde düştü; 2018 yılı Ocak ayında 77.9 milyar dolar olan net döviz rezervi,²¹ 2022 yılı Ocak ayı itibarıyla 7.9 milyar dolara geriledi.²²

Dolar kurunu düşük tutmak için TCMB rezervlerinden 128 milyar ABD Doları satıldığı şeklindeki "128 Milyar Dolar nerede" iddiası hükümet tarafından yalanlanırken; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası eski Başkanı Süreyya Serdengeçti satılan miktarın 128 milyar değil, 140 milyar dolar olduğunu belirtti.²³

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası EVDS Çalışma Grubu verisine göre 5 Ocak 2018 tarihindeki brüt döviz rezervi 87,466 milyar dolar, 23 Ekim 2020 tarihinde 45,086 milyar dolardır.²⁴

Enflasyon

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Aralık 2021'de tüketici fiyat endeksinin (TÜFE) bir önceki aya göre %13,58 ve yıllık bazda %36,08'e yükseldiğini açıkladı. Böylece yıllık enflasyon, Eylül 2002'den beri en yüksek seviyeye gelmiş oldu.²⁵

Enflasyon nedeniyle Türkiye'de ucuz ürün satışlarında uzun kuyruklar görülmeye ve belirli alanlarda ürün yokluğu hissedilmeye başladı. Yurdun dört bir yanında şeker, un, yağ bulunamazken²⁶ ekmek kuyrukları yeniden baş gösterdi. Ayrıca bazı marketlerde ve bakkalarda temel tüketim maddelerine satış sınırlaması getirildi.²⁷

TÜİK'in 3 Kasım 2022 tarihli açıklamasına göre yıllık TÜFE %85,51 oldu. Endekste en yüksek artış %117,15 yükselişle ulaştırma, ikinci sırada ise %99,05 artışla gıda ve alkolsüz içecekler grubunda görüldü.²⁸ Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) adlı sivil bir inisiyatife göre ise TÜFE, aynı dönemde %185,34 artış gösterdi.²⁹ Aynı süreçte yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) ise TÜİK tarafından %157,69 olarak açıklandı. Bu endekste en yüksek artış %554,56 ile elektrik, gaz ve buhar grubunda, ardından %417,61 ile enerji grubunda görüldü.³⁰

İntihar vakaları

2018 yılı Ocak ayında bir işçi parlamento binası önünde kendini yakarak intihar etti.³¹ Hatay'da bir başka vatandaş da valilik önünde kendini yaktı.³² 2019 yılı Kasım ayında İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir apartmanda yaşayan 4 kardeş fatura borçlarını ödeyememeleri nedeniyle intihar etti. Elektriğin fiyatı 2019'da %57 civarında arttı ve genç işsizliği %27 civarında gerçekleşti. Dairenin elektrik faturası birkaç aylık süre boyunca ödenmemişti.³³

Antalya'da da benzer şekilde 9 ve 5 yaşlarında iki çocuktan oluşan dört kişilik bir aile ölü bulundu. Geride bırakılan bir notta ailenin yaşadığı mali zorluklar ayrıntılı olarak anlatılıyordu.³⁴³⁵

Kasım ayının ortalarında The Guardian gazetesi, kimliği belirsiz bir hayırseverin Tuzla'daki yerel bakkallardaki bazı borçları ödediğini ve intihar eden vatandaşların evlerinin kapılarına nakit zarflar bıraktığını bildirdi.³⁶

AK Parti yetkilileri ve medya, son dönemlerdeki ölümlerin artan hayat pahalılığından kaynaklandığını yalanladı.³⁷³⁸

İflaslar

Kriz nedeniyle pek çok küçük ve orta ölçekli işletme iflas etti.³⁹

Ayrıca bakınız

• Türkiye'de ekonomik krizler
• Tanzim satış

Kaynakça

Orijinal kaynak: 2018-22 türkiye ekonomik krizi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩
2. ↩
3. ↩
4. ↩
5. ↩
6. ↩
7. ↩
8. ↩

9. DW {{!}} 11.07.2020 | erişimtarihi = 6 Temmuz 2021 | dil = tr-TR | çalışma = DW.COM | ad = Deutsche | soyadı = Welle (www.dw.com) | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200712090703/https://www.dw.com/tr/uluslararas%C4%B1-toplumun-ayasofya-tepkisi/a-54136620 | arşivtarihi = 12 Temmuz 2020}} ↩

10. ↩
11. ↩
12. ↩
13. ↩
14. ↩
15. ↩
16. ↩
17. ↩
18. ↩
19. ↩
20. ↩
21. ↩
22. ↩
23. ↩

24. TCMB Rezervi | erişimtarihi = 3 Kasım 2020 | çalışma = evds2.tcmb.gov.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200502174306/https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?%2Fevds%2Fdashboard%2F4687 | arşivtarihi = 2 Mayıs 2020 | ölüurl =hayır}} ↩

25. ↩
26. ↩
27. ↩
28. ↩
29. ↩
30. ↩
31. ↩
32. ↩
33. ↩
34. ↩
35. ↩
36. ↩
37. ↩
38. ↩
39. ↩

Kategoriler